Pekiştirme, Pekiştireç Kullanımı
Günlük yaşantımızda karşılaştığımız olaylara sergilediğimiz tepkilerin veya davranışlarımıza karşılık sergilenen tepkilerin davranışlarımızın şekillenmesinde büyük rol oynar. Davranışlara yönelik aldığımız veya sunduğumuz tepkiler bazı sonuçlar içerir. Bireyler davranışları sonucunda hoşlarına giden bir durumla karşılaştıklarında memnuniyetleri ve doyum düzeyleri artar ve o davranışı aynı durumda aynı sonucu elde etmek için tekrar etme eğilimi gösterirler. Bu durumu tanımlayan ve uygulamalı davranış analizinde olumlu davranışları arttırmaya yönelik kullanılan teknik, pekiştirmedir.
Pekiştirme bir davranışın ardından ortama hoşa giden bir uyaran eklenmesi ya da itici olan uyaranın kaldırılması durumunda, davranışın ileride gerçekleşme olasılığını ve sıklığını arttırma sürecidir. Davranışta istendik değişikliğin yaratabilmesi için de pekiştirme süreci gelişigüzel değil belirli ilkelere bağlı olarak uygulanmalıdır. . Pekiştirmenin olumlu ve olumsuz pekiştirme olmak üzere iki türü vardır.
Pekiştirme Türleri
Bir davranışın gerçekleşmesinin hemen ardından ortama hoşa giden bir uyaranın eklenmesi ve bu uyaranla birlikte davranışın ileride tekrarlama olasılığının artmasına olumlu pekiştirme denir. “Olumlu” betimlemesi, uyaranın ortama eklenmesi ve bireyin hoşuna gitmesi, ilerde davranışı sergilemesi için motivasyon sağlamasından kaynaklanmaktadır. Bireye yeni bir davranış kazandırmak veya var olan davranışlarını iyileştirmek için olumlu pekiştirme kullanılırken, ortama eklenecek olan olumlu pekiştirecin davranışın hemen ardından sunulması çok önemlidir. Davranış ve olumlu pekiştireç arasındaki izlerliğin yakınlığı bireyin hoşnut olduğu olumlu pekiştireç ve davranış arasında bir ilişki kurmasını sağlamakta ve bu davranışı sergileme sıklığını arttırmaktadır.
Bazı davranışlar başka bir nesne veya kişinin aracılığına bağlı olmadan kendi kendilerine pekiştirici etkiye sahip olabilir. Başkalarının sunumuna bağlı olmaksızın davranışın kendi başına pekiştirici etkisinin meydana getirdiği durum otomatik pekiştirme olarak tanımlanır. Örneğin; dudakları kuruyan bireyin dudaklarını yolması bir çeşit rahatlama sağlayabilir.
Olumsuz pekiştirme davranış arttırmak üzere kullanılan diğer pekiştirme türüdür. Bir davranışın ileride sergilenme olasılığını ya da sıklığını arttırmak için ortamdaki itici uyaranın kaldırılmasına olumsuz pekiştirme denir.
Olumsuz pekiştirmede ise, kavramda yer alan “olumsuz” ifadesi davranışın ardından ortamdan itici uyaranın kalktığını ifade etmek için kullanılmaktadır. Olumsuz pekiştirmede birey karşılaştığı itici uyarana kaçma ya da kaçınma yoluyla tepkide bulunmaktadır. Birey ya itici uyaranı sonlandıracak (kaçma) ya da bu uyarana maruz kalmamak için itici uyaranı engellemek (kaçınma) durumunda olacaktır.
Pekiştireç Türleri
Farklı başlıklar altında olsa da temel olarak pekiştireç türleri, herhangi bir öğrenme yaşantısına bağlı olmaksızın bireyin yaşamsal gereksinimlerini karşılayan uyaranların, örneğin yiyecek içecek, ya da sonradan yaşayarak öğrenmeleri sonucunda pekiştirici özellik kazanan uyaranların, örneğin övgü, sembol pekiştireç, sınıflamasından meydana gelmektedir.
Bireyin yaşamsal gereksinimlerini karşılamaya yönelik olmayan bireyde hoşa giden etki yaratan uyaranlara ikincil pekiştireç denir.
Sembol Pekiştireçler: Bireyin arzu ettiği pekiştirece ulaşması için, tek başına değeri olmayan ancak pekiştirecin belirlenen değerine göre değişim yapmasını sağlayan sembol, nesne ve işaretlerdir. Günlük yaşamda kullandığımız para sembol pekiştireç için iyi bir örnektir
Etkili Pekiştireç Kullanma
Bir davranış değiştirme ya da öğretim programının başarısı, uygulamacı veya araştırmacının etkili pekiştireçler belirlemesi ve kullanmasıyla yakından ilişkilidir. Etkili pekiştireçleri belirlemek için (a) görüşme yapmak (tercih edilen uyaranları sormak), (b) gözlem yapmak ve (c) uyaran temelli denemeler yapma stratejileri kullanılmaktadır. Ekili pekiştireç kullanma ilkeleri şunlardır:
- Pekiştirme hedef davranışın hemen ardından sunulmalıdır.
- Pekiştirme yalnızca hedef davranışa bağlı olarak sunulmalıdır.
- Pekiştireçler çeşitlendirilmelidir.
- Pekiştireçlerin miktarı davranış ile orantılı olarak belirlenmelidir.
- Pekiştireçler mümkün olduğunca erken seyrekleştirilmelidir.
- Doğal pekiştireçlerin kullanmasına özen gösterilmelidir.
